W okresie dorastania dochodzi do specyficznych zmian w formie kontaktów społecznych. Wciąż ogromną rolę odgrywa środowisko rodzinne, ale stopniowo coraz większego znaczenia nabierają interakcje z rówieśnikami. Następuje wzrost potrzeby budowania związków przyjaźni, opartych na lojalności i zaufaniu.
Przyjaźnie tworzące się w okresie dorastania zawiązują się najczęściej pomiędzy osobami tej samej płci i cechują się dużą intensywnością kontaktów. Przyjaciel stanowi „zwierciadło”, dzięki któremu młoda osoba chce poznać siebie i które pomoże jej w określeniu samego siebie. Jest on równoprawnym partnerem, sprzymierzeńcem i powiernikiem przeżyć oraz nurtujących nastolatka spraw. To przeważnie osoba borykająca się z podobnymi problemami, doświadczająca zbliżonych emocji i przeżywająca podobne dylematy, a zatem – obserwując przyjaciela można także wiele dowiedzieć się o sobie.
Dlatego też ten rodzaj znajomości doskonale zaspokaja potrzebę bycia rozumianym i słuchanym, bycia ważnym. Młody człowiek dąży do sprawdzenia oraz wzmocnienia swej odrębności w kontakcie z drugim człowiekiem, bo chociaż istnieje podobieństwo przeżyć, to jednak w przyjaźni pozostaje dużo miejsca na własną indywidualność i niepowtarzalność. Więź ta zaspokaja potrzebę poczucia bezpieczeństwa, akceptacji i oparcia; przyjaciel to ktoś, na kogo można liczyć, kto nie zawiedzie i nie odtrąci. Relacja ta wiąże się z poczuciem braterstwa i duchowej bliskości z równą sobie osobą i przyczynia się do wzmocnienia poczucia własnej wartości i pewności siebie. Stan ten jest konsekwencją bycia docenianym i znaczącym dla kogoś, kto jest także ważny dla mnie, kto ceni mnie za to, jaki jestem.
Przyjaźnie zawierane w okresie dorastania mają niebagatelne znaczenie dla rozwoju i kształtowania się poczucia tożsamości młodego człowieka. Dzięki nim dorastający może lepiej poznawać samego siebie i sprawdzać siebie w interakcjach społecznych. Będąc rozumiany i akceptowany, może czuć się bezpiecznie i rozwijać rożne aspekty swojej osobowości i odrębności. Mając w przyjacielu powiernika, nie odczuwa samotności i wyobcowania, ale odnajduje w nim oparcie pomagające w pokonywaniu nowych problemów emocjonalnych i społecznych, jakie pojawiają się u progu dorosłości.
Dorastający szukają kontaktu z rówieśnikami. Rodzi się w nich pragnienie poczucia przynależności, a co za tym idzie, wspólnoty i solidarności również z grupą ludzi sobie równych. Wyrazem tej potrzeby jest dążenie do zewnętrznego upodobnienia się poprzez ubiór, sposób zachowania i używany żargon. Ostatecznie dochodzi do podziału świata na „my” kontra „oni” (dorośli), gdzie młodzież tworzy system własnych symboli, norm i reguł postepowania. Ta powstająca kultura młodzieżowa jest źródłem wzmacniania tożsamości młodzieży i podkreślania jej odrębności.
Równocześnie istnieje jednak potrzeba do odróżniania się od rówieśników, wynikająca z poczucia samego siebie i własnej odrębności. Z jednej więc strony istnieje u młodego człowieka tendencja do łączenia się i upodabniania do danej grupy, z drugiej zaś – do afirmacji siebie. Grupa koleżeńska może oczywiście wywierać pozytywny lub negatywny wpływ na młodego człowieka.
Wśród pozytywów wymienić można: solidarność grupową, wzmocnienie poczucia własnej wartości, poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i fizycznego czy poszerzanie zainteresowań oraz form współdziałania. Na przeciwnym biegunie znajduje się natomiast kształtowanie niechęci do „innych”, agresja wobec domniemanych wrogów oraz zachowania o charakterze aspołecznym.
Rola grupy rówieśniczej w procesie kształtowania się tożsamości młodzieży jest nieoceniona, a do jej głównych funkcji należą:
– (niekiedy) zastępowanie rodziny – grupa daje poczucie bezpieczeństwa i określony status,
– stabilizacja osobowości – zwłaszcza w okresie gwałtownych przemian,
– wspieranie poczucia własnej wartości – duma z przynależności do danej grupy,
– określanie standardów zachowania – w grupie tworzą się nowe odniesienia i style zachowania, co przygotowuje jednostkę do życia w społeczeństwie,
– zapewnianie „poczucia bezpieczeństwa wynikającego z liczebności”,
– możliwość rozwijania kompetencji społecznych i funkcjonowania społecznego,
– stwarzanie warunków do przyjęcia wzorów i ich naśladowania, uczenia się ról społecznych,
– stosunki panujące w grupie mogą stać się prototypem późniejszych więzi emocjonalnych i społecznych.
Grupy rówieśnicze tworzące się w okresie dorastania są wyrazem silnej potrzeby solidarności młodych ludzi. Umożliwiają i wspomagają one proces kształtowania się poczucia tożsamości dojrzewającego człowieka, często wyznaczają jego kierunek rozwoju, stwarzają dogodne warunki dla określania samego siebie oraz własnego miejsca w społeczeństwie.
Aneta Jendrzejczak- Fabisiak
Psycholog szkolny w szkole MENTIS przy ul. Piwoniowej 18.
